شیعیان عمان

حدود 23درصد جمعیت کل این کشور را شیعیان تشکیل می دهند. این آمار، گرچه بر اساس اطلس جهانی ارائه شده، ولی باز هم تخمینی است. در هر حال، تقریباً 1/4 جمعیت عمان شیعه هستند که قابل توجه است. شیعیان عمان، تقریباً در تمامی شهرهای مسقط، باطنه، مطرح، سویق، خابوره، مسندم، صور و... پراکنده اند. ولی بیش تر آنان در مسقط و شهرهای استان ساحلی باطنه متمرکز شده اند.
بخشی از آن ها با نام خوبی شناخته می شوند که در اصل هندی بوده و به نام حیدرآبادی شهرت دارند. دسته ای دیگر، بحارنه هستند که مهاجرین بحرین و مناطق شمالی خیلج فارس هستند، دسته ای نیز عجم اند.(1)
به نظر می رسد گروه سوم، در یکصد سال گذشته از شهرهای جنوبی ایران به عمان رفته اند.
بنابراین، ظاهراً تمامی این افراد از مهاجرانی هستند که در طول سالیان طولانی به عمان مهاجرت کرده اند و از این رو به اعتقاد برخی، عمانی الاصل نیستند؛ در حالی که برخی دیگر نظری متفاوت ارائه می دهند. به اعتقاد آنان، همان گونه که در فصل یک نیز اشاره کردیم، این گروه ها در اصل عمانی هایی هستند که پس از سال ها مهاجرت به کشورهای بحرین، هند و...، به وطن خویش بازگشته اند.
حیدرآبادی ها (خوجه ها) به سبب آشنایی با زبان انگلیسی و نیز آگاهی از اصول جدید تجارت، به سرعت پیشرفت کردند و بخش مهمی از بازار مسقط و عمان را در دست گرفتند. هم چنین، افرادی از آن ها در دستگاه سلطنت کارهای دولتی به عهده دارند. وضع نسبتاً مرفه لواتیا(2) که آن ها را بخش متمایز جامعه ساخته است، به آنان امکان می دهد که سفر کنند و با خویشاوندان خود در هندوستان تماس یابند، و نیز از اماکن مقدسه ی شیعیان در عراق و ایران بازدید کنند و پیوسته آگاهی بیش تری به مسایل جهان و اوضاع روز به دست آورند و از خود طبقه ی آگاه و کارآمدی به وجود آورند. کوچک بودن عمان و نزدیکی محل زندگی لواتیا در مطرح به دربار خانواده های درباری در مسقط قدیم، رابطه ی ویژه ای بین دو طرف ایجاد کرده است. در تحولات سیاسی- اجتماعی عمان، هم چون جنگ های داخلی بین طرفداران سلطنت و طرفداران امامت و جنگ های خارجی، مانند جنگ بریمی بین عمان و عربستان سعودی در سال 1956 و نیز در مشکلات و مسایل اقتصادی کشور، حمایت دو جانبه ی سلطان و لواتیا در کار بوده. شاید انگیزه ی اصلی حمایت لواتیا از سلطان، جلب پشتیبانی او در برخوردهای قبیله ای و اعتقادی لواتیاست که اقلیت بودن آنان ضروری می داشت.(3)
بحارنه، گرچه کوچک ترین جامعه شیعیان عمان را تشکیل می دهد، به سبب وجود افراد ذی نفوذی که در دستگاه دولت دارد و نیز اعتبار تجار بزرگ آن، از معروفیت و موقعیتی مشابه با شیعیان لواتی برخوردار است. اما عجم ها علی رغم تعداد زیادشان، عمدتاً به اموری هم چون دست ورزی و یا کاسبی جزء و پیشه وری اشتغال دارند.
عجم ها در گذشته محل خاصی در کنار کوی لواتیا در مطرح داشتند که پس از واقع شدن آن در طرح توسعه ی شهری از سوی دولت، به منطقه ی دور افتاده الخوض انتقال داده شدند.(4)
افزون بر این سه گروه که وصف آنان شد، گروه های شیعی دیگر از مناطقی چون لبنان، سودان، عراق، عربستان، بحرین، پاکستان و... در جستجوی کار به این کشور روی آورده اند که برای خود تشکیلات خاص دارند.
البته خوجه ها به نسبت دیگر گروه های شیعه، زودتر به این کشور وارد شده اند و توانسته اند در بخش های اقتصادی و حتی برخی از دستگاه های دولتی نفوذ کنند. از میان آن ها، می توان برخی را دریافت که جزو ثروتمندترین افراد عمان هستند و نفوذ قابل توجهی را از آن خود کرده اند. این گروه، عموماً از شیعیان دوازده امامی هستند که در مطرح ساکن اند. آنان،
سنت و آداب و رسوم و فرهنگ خود را حفظ کرده اند و اغلب این هندی ها، مذاهب شیعه اسماعیلی داشتند و کم کم با تبلیغات مبلغین ایرانی که هر ساله از قدیم الایام به این کشور می رفتند، مذهب شیعه اثنی عشری را انتخاب کردند و هم اکنون قشر بزرگی را در این مملکت تشکیل می دهند.(5)
خوجه ها در سواحل مطرح، محله های شیعه نشین بنا کرده و مدرسه، حسینیه و مسجدهای خاصی برای خود ساخته اند.
عجم ها نیز مردمان متمدن و دارای فرهنگ های گوناگون بوده اند. بیش تر آن ها اهل بندرعباس، لار، رودون، راوند و بلوچستان هستند. یادآور می شویم که سیل مهاجرت عجم ها، به مناسبات دو کشور ایران و عمان در آن زمان سخت بستگی داشته است؛ چنان که هر بار روابط چه مثبت و چه منفی، به نهایت خود می رسید، اینان می توانسته اند در مهاجرنشین خود بمانند و دیگر بازنگردند. عجم ها در پایتخت کشور، مسقط، و در مطرح و حومه ی آن و در باطنه ساکن اند. کسانی از آنان نیز در مسندم و در شهر ساحلی صور اقامت دارند... در بیش تر شهرهای باطنه و مسقط، مساجد و حسینیه و مؤسسات خیریه مانند اوقاف نیز دارند. قبیله ی عجم ها، اکنون به صورت یکی از مهم ترین قبایل شیعه عمان درآمده اند.(6)
در مجموع به نظر می رسد موقعیت اجتماعی شیعیان عمان، نسبتاً رضایت بخش باشد.
فشارهای سیاسی کاهش یافته و اینک شیعیان از وضع مطلوبی به نسبت شیعیان منطقه برخوردارند و روابط مذاهب مختلف با یکدیگر، مسالمت آمیز و به دور از تنش است.
در حال حاضر، پیروان مذاهب مختلف در عمان با کمال تفاهم و دوستی در کنار یکدیگر زندگی می کنند.(7)
گرچه برخی، عدم تنش میان مذاهب مختلف را به ناآگاهی و جهل از مذهب خود نسبت می دهند و معتقدند بیش تر این گروه ها، مذهب خود را به صورت ارثی حفظ کرده اند و اطلاعات کمی از آن دارند، ولی به هر حال این عدم تنش، فرصت خوبی به شیعیان داده تا به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی خود سر و سامانی داده و با مسافرت به کشورهای شیعی چون ایران و استفاده از مدارس مذهبی این کشورها، وضعیت مطلوب تری برای خود فراهم کنند. برخی از این افراد پس از بازگشت
امامت مساجد شیعیان را در برخی از شهرهای عمان عهده دار گردیده اند.(8)
ظاهراً برخی دیگر نیز به آموزش تعالیم مذهبی در مدارس علمیه که به تازگی احداث گردیده، مشغول می شوند.
بیش تر شیعیان این کشور، به لحاظ اقتصادی در وضع مطلوبی به سر می برند و شاید همین امر سبب شده نسل جدید آنان، به تحصیل در سطوح بالای علمی مبادرت ورزند و در زمینه های علمی، از جایگاه ویژه ای برخوردار گردند که می تواند در آینده ای نه چندان دور، تأثیر شگرفی بر وضعیت سیاسی- اجتماعی آنان بر جای گذارد.
به لحاظ سیاسی، به طور کلی در این کشور نیز همانند دیگر کشورهای منطقه، از هرگونه تحرکات سیاسی جلوگیری می شود؛ چه این تحرکات شیعی باشد و چه غیر شیعی. اما از آن جا که مذهب رسمی، مذهب اباضی (یکی از فرق اهل سنت) است، به یقین فعالیت های سیاسی شیعیان، حساسیت های بیش تری را برمی انگیزد. گر چه وضع سیاسی شیعیان این کشور در مقایسه با دیگر کشورها مطلوب تر است، ولی ردّپایی از تبعیض و بی عدالتی در این بعد، کاملاً مشهود است. البته شیعیانی هم که نفوذ بالایی دارند و توانسته اند به مراکز و دستگاه های حکومتی قدم گذارند، به بیش از پست معاونت وزیر دست نیافته اند و اگر هم تا سطح وزارت پیش رفته باشند، به رغم صلاحیت های آنان، وزارت دستگاه هایی به آن ها محول گردیده که چندان حساس و کلیدی نیست، مثل وزارت خدمات و عمران یا وزارت بهداشت؛ البته تعداد افرادی که توانسته اند به این سمت ها برسند، انگشت شمار است.

پي نوشتها:

1- رسول جعفریان، پیشین، ص 49.
2- بزرگ ترین جامعه ی شیعیان عمان (همان حیدرآبادی ها) و بیش ترشان از تاجران معروف این کشور هستند.
3- محمد عرب،آشنایی با مذهب اباضی، ص 74 و 75.
4- همان، ص 75.
5- عباس یگانه، پیشین، ص 11.
6- محمد عرب، پیشین، ص83.
7- عباس یگانه، پیشین، ص 12.
8- محمد عرب، پیشین، ص 77.

منبع: کتاب جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه خلیج فارس
/خ